Czym jest RPG?

Gry w świadomości wielu osób nadal pozostają jedynie prostą rozrywką dla dzieci. Nietrudno spotkać się z opinią, że książka, film czy muzyka to poważne media, w przeciwieństwie do wszelkiego rodzaju gier, z których „się wyrasta”. Nic bardziej mylnego. Ludzie twierdzący, że tradycyjne gry nie należą do zbyt ambitnych zainteresowań najpewniej nigdy nie mieli styczności z czymś poza Chińczykiem i Monopoly, z kolei rozrywka elektroniczna to dla nich wyłącznie gloryfikowanie przemocy i na dobrą sprawę strata czasu. Tymczasem świat gier jest dużo bardziej obszerny niż mogłoby się wydawać.

RPG – o co w tym właściwie chodzi?

Każdy gracz prędzej czy później w swej podróży wśród tytułów napotka na trzy litery, które definiują jeden z najciekawszych rodzajów gier. Czym jednak jest RPG i co się kryje za tym skrótem? RPG – Role Playing Games, czyli „gry z odgrywaniem ról”, albo po prostu gry fabularne. Ich historia sięga lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia, kiedy to powstały słynne „Lochy i Smoki”, czyli Dungeons & Dragons. Z czasem system ten został uznany za ojca wszystkich klasycznych gier RPG i w zasadzie nawet osoby nieszczególnie zaznajomione z tematem gier fabularnych w mniejszym lub większym stopniu tę nazwę kojarzą.

Jako że gry fabularne to rozgrywka, w której kluczową rolę odgrywa wyobraźnia uczestników, to siłą rzeczy każda przygoda jest inna. Cała zabawa opiera się o interakcję między graczami, którzy wcielając się w swojego bohatera mogą decydować o tym co będą robić i w zasadzie nic ich w tym zakresie nie ogranicza (przynajmniej jeśli nie łamie to zasad świata). Jednak czy to sami gracze decydują o tym co dzieje się w grze? Czy mogą ustalić takie zasady, w myśl których nikt nigdy nie zostanie raniony i gra skończy się szybkim sukcesem? Niestety nie. Każdą sesję RPG nadzoruje Game Master – Mistrz Gry.

Mistrz Gry

W dużym uproszczeniu powiedzieć można, że Mistrz Gry jest odpowiednikiem książkowego narratora. Może, lecz nie musi brać udziału w rozgrywce jako jeden bohaterów. Z reguły skupia się na nadzorowaniu gry i prowadzeniu rozgrywki według ustalonych wcześniej zasad oraz scenariusza. Ten stanowi zazwyczaj jedynie tło fabularne – pewien zamysł rozgrywki, który MG chciałby w ramach danej przygody zrealizować. Poza tym zajmuje się on także odgrywaniem wszystkich postaci nie będących graczami (z angielskiego NPC – Non-Playable Characters), czyli bohaterów niezależnych.

Karta Postaci

Jednym z najważniejszych elementów każdej gry RPG jest karta postaci. Znajdują się na niej zarówno podstawowe dane takie jak imię, wiek, rasa, a także wszystkie statystyki czy informacje na temat posiadanego ekwipunku. Postacie graczy opisane są przede wszystkim przez atrybuty główne. W różnych systemach nazywają się one inaczej i mogą mieć nieco inny wpływ na rozgrywkę, jednak najczęściej są to takie cechy jak:

• siła
• wytrzymałość
• zręczność
• inteligencja
• charyzma
• percepcja
• szczęście

Oprócz tego daną postać może opisywać szereg statystyk pobocznych, określających zakres biegłości danej postaci. Mogą być to na przykład takie umiejętności jak walka bronią, otwieranie zamków czy leczenie.

Bazowe wartości ustalane są przy kreowaniu postaci, w toku gry mogą być modyfikowane przez rozwój bohatera czy przedmioty specjalne. Wszelkie interakcje przeważnie rozwiązuje się przez rzut kością lub kilkoma kośćmi. W sesjach RPG używa się nie tylko klasycznych kostek sześciościennych. Wykorzystywane są również kości czterościenne, dwunastościenne czy dwudziestościenne. W zależności od uzyskanej wartości, dana czynność się powiedzie lub nie.

Walka

Nieodłącznym elementem niemal każdej rozgrywki RPG jest walka. Do mniejszych lub większych potyczek prędzej czy później będzie dochodzić, nawet jeśli scenariusz zakładał rozegranie pacyfistycznej przygody. Przebieg walki zależy przede wszystkim od mechaniki danego systemu oraz ustaleń pomiędzy graczami a MG. Zgodnie z przyjętymi wcześniej założeniami można na przykład zrezygnować z części (lub nawet całości) elementów stricte mechanicznych (jak np. rzucanie kostkami) i położenie nacisku na elementy bardziej narracyjne.

Sama potyczka rozgrywana jest z kolei w sposób turowy – z podziałem na rundy, w których bohaterowie wykonują akcję według wcześniej ustalonej inicjatywy. Wszystkie testy z kolei polegają na rzutach kostkami, dzięki którym sprawdzana jest choćby skuteczność ataku (trafienie), obrony czy wysokość zadawanych obrażeń.

Zróżnicowana rozgrywka RPG

Gry RPG są bardzo zróżnicowane. Najczęściej są kojarzone ze światami fantasy, jednak nie brakuje uniwersów w klimacie sci-fi, horrorów czy różnych rodzajów wariacji na ich tematy. Nic też nie stoi na przeszkodzie, aby rozegrać przygodę w świecie przedstawionym w konkretnej książce, filmie czy komiksie. Krótko mówiąc – do wyboru, do koloru.

To samo z resztą można powiedzieć o szeroko rozumianej mechanice i o gotowych systemach RPG. Do najbardziej popularnych z nich należą:

• Dungeons & Dragons – klasyka gatunku. Najbardziej popularny system RPG, kojarzony najczęściej ze światem Forgotten Realms.
• Warhammer Fantasy Roleplay – równie kultowy system, oparty fabularnie na uniwersum Warhammera. W wielu kręgach uchodzi za bardziej przystępny niż DnD.
• Zew Cthulhu – gra fabularna osadzona w mrocznym świecie H.P. Lovecrafta. Ostatnimi laty bardzo popularny system zarówno za oceanem, jak i w Europie.
• Świat Mroku – setting gry stanowi gotycko-punkowy odpowiednik świata rzeczywistego. Popularny system zwłaszcza wśród fanów opowieści o wilkołakach i wampirach.

Nie mówiąc już o całej masie niszowych, częstokroć w pełni autorskich systemów. Nie ma jednak żadnych przeciwwskazań, aby rozegrać przygodę nie opierającą się na żadnym systemie RPG, a bazującą w pełni na umiejętnościach narracyjnych graczy biorących w niej udział.

Z kolei jeśli standardowa rozgrywka (czy to „papierowa”, czy elektroniczna) wydaje się być zbyt mało interesująca, można zainteresować się grami określanymi jako LARP (ang. Live Action Role Playing). Jest to o wiele bardziej angażujące zajęcie, w ramach którego gracze, niczym aktorzy w teatrze, wcielają się w postacie przy wykorzystaniu odpowiednich strojów i rekwizytów.

cRPG – komputerowa rozgrywka fabularna

Gry planszowe i papierowe z czasem zaczęły jednak ustępować miejsca grom wideo. Jednymi z pierwszych gier komputerowych były gry tekstowe – namiastka RPG w świecie cyfrowym. Wraz z rosnącymi mocami obliczeniowymi komputerów i konsol, powstawały coraz bardziej zaawansowane gry. Te, które miały bazować na tradycyjnych grach fabularnych, określano skrótem cRPG (Computer Role Playing Games). Z czasem jednak skrót ten tracił na popularności i obecnie większość graczy nazywa komputerowe erpegi po prostu grami RPG.

Na początek warto dokonać podstawowej klasyfikacji gier RPG. Jordane Thiboust – projektant gier do 2019 roku związany z Ubisoft, w swoim artykule opublikowanym na łamach portalu Gamasutra podzielił gatunek na trzy główne odnogi. Są to kolejno:

• Narrative RPG – gry RPG nastawione na narrację, storytelling, w których kluczową rolę odgrywa immersja.
• Sandbox RPG – gatunek, w którym najważniejsza jest swoboda działania. Wyróżnia się takimi cechami jak nieliniowa fabuła, otwarty świat oraz nieograniczona możliwość jego eksplorowania.
• Dungeon Crawlers – Rodzaj gier polegający w dużej mierze na eksploracji lochów, podziemi i innych, częstokroć generowanych losowo, lokacji. Cechuje je zazwyczaj zaawansowany system rozwoju postaci i zdobywania łupu (ang. looting).

Wnikając głębiej w klasyfikację można rzecz jasna rozszerzyć powyższe drzewo o kolejne gałęzie. W zależności od nacisku na pewne kluczowe elementy rozgrywki, mechaniki czy interfejsu, komputerowe gry RPG dzielą się na kilka najważniejszych podgatunków, w których skład wchodzą między innymi:

• Action RPG – połączenie typowych dla RPG cech z charakterystycznymi dla gier akcji elementami zręcznościowymi. Wyróżnia go dynamiczna, wręcz kinowa narracja oraz walki prowadzone w czasie rzeczywistym. Gatunek ostatnimi czasy popularny przede wszystkim wśród wysokobudżetowych produkcji jak Mass Effect, Dragon Age czy Wiedźmin.
• MMORPG – sieciowa odmiana RPG. Tryb MMO umożliwia uczestnictwo w grze wielu graczy, którzy mogą komunikować się ze sobą podczas rozgrywki. Charakterystycznym dla gier MMORPG, zwłaszcza tych bardziej oldschoolowych, jest tzw. „grindowanie”, tj. wykonywanie powtarzalnych czynności (zabijanie potworów, wykonywanie questów) w celu zdobycia doświadczenia, złota lub przedmiotów. Do najpopularniejszych gier MMORPG należą World of Warcraft, The Elder Scrolls Online czy Guild Wars 2.
• hack’n’slash – rodzaj gier RPG nastawionych przede wszystkim na dynamiczną walkę z dużą ilością przeciwników. Warstwa fabularna, nawet jeśli ciekawa, stanowi tutaj zazwyczaj jedynie pretekst do eksplorowania kolejnych lokacji i oczyszczania ich z wrogów. Do gier typu hack’n’slash zaliczyć można serię Diablo oraz Path of Exile.
• jRPG – podgatunek gier RPG rodem z dalekiego wschodu – przede wszystkim Japonii. Charakteryzują się one turowym systemem walki oraz rozbudowaną fabułą i specyficznym, zazwyczaj baśniowym, klimatem fantasy. Za najbardziej reprezentatywne tytuły należące do tego gatunku uznać można serię Final Fantasy, Dragon Quest czy wydany na Game Boy Advance Golden Sun.

Z całą pewnością można by dopisać do tej listy jeszcze kilka pozycji. Wydaję mi się jednak, że powyższe zestawienie w znacznym stopniu wyczerpuje tematykę powstających w ostatnim czasie produkcji.

Ogólnie jeśli chodzi o klasyfikację gier RPG, to zauważyć też można tendencję do mylnego interpretowania poszczególnych skrótów nawiązujących do konkretnych podgatunków. Do dzisiaj napotykam wątki na forach, w których to ludzie wręcz wykłócają się o to czy, dajmy na to, „Skyrim to RPG czy cRPG”. Nie muszę chyba tutaj dodawać jak jest to kuriozalne i zakładam, że chodzi tutaj po prostu o brak wiedzy odnośnie tego co w ogóle znaczy sam skrót cRPG.

Odgrywanie postaci w grach cRPG

Przede wszystkim jednak należy odpowiedzieć na pytanie czym właściwie w odniesieniu do gier komputerowych jest odgrywanie roli. W większości gier przecież wcielamy się w jakąś postać i tylko od samego gracza zależy to, jak bardzo wczuje się w rolę, fabułę, klimat. Gier takich jak GTA, Far Cry czy STALKER z całą pewnością nie nazwiemy produkcjami stricte RPG, chociaż zawierają elementy charakterystyczne dla tego gatunku.

O tym czy w danym przypadku można mówić o rozgrywce typowo RPG świadczy występowanie elementów takich jak:

• zaawansowany system rozwoju postaci
• interakcja ze światem oraz bohaterami niezależnymi
• możliwość dokonywania wyborów oraz nieliniowość rozgrywki

Oczywiście jest to ogromne uproszczenie tematu. Należy też zaznaczyć, że obecnie większość gier zawiera jakieś elementy RPG i granica stanowiąca o tym, czy dany tytuł można zaliczyć do tego gatunku (lub podgatunku) zaczyna się momentami zacierać.

W przypadku komputerowych gier RPG powiedzieć można, że rdzeniem rozgrywki nie jest już odgrywanie postaci o jakim mówimy w przypadku klasycznych, „manualnych” gier tego typu. W większości z nich wcielamy się w gotową postać, nie mając tym samym wpływu jej historię, pochodzenie czy motywację. Za przykład niech posłuży tutaj choćby Geralt z serii Wiedźmin, komandor Shepard z Mass Effect czy legendarny już Bezimienny z Gothica. W każdym z tych przypadków mowa tutaj o zaprojektowanej przez twórców gry postaci, w której rolę musimy się wcielić. Dzięki licznym wyborom mamy jednak wpływ na charakter naszego bohatera – w zależności od podejmowanych przez nas decyzji możemy popchnąć go w kierunku bardziej praworządnym lub chaotycznym. Mamy również wpływ na atrybuty i umiejętności postaci, jako że w komputerowych erpegach to właśnie drzewko umiejętności jest jednym z najważniejszych elementów. Poza tym duży nacisk kładziony jest na fabułę i dialogi z innymi postaciami występującymi w grze.

Podsumowując

Gry fabularne to, podobnie jak inne aktywności, przede wszystkim rozrywka i sposób na spędzanie wolnego czasu. Jedni będą woleli spotkanie ze znajomymi i klasyczną zabawę w papierowe erpegi, drudzy dynamiczną rozgrywkę na konsoli w grze typu Dark Souls, a jeszcze inni zanurzyć się we wciągającej fabule niczym przy lekturze dobrej książki. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę z tego jak zagadnienie RPG jest szerokie. I paradoksalnie nie chodzi tutaj o to, że zarówno te tradycyjne jak i elektroniczne mogą różnić się między sobą mechaniką, konwencją, światem przedstawionym czy sposobem narracji. Przede wszystkim mam na myśli to, że samo założenie wcielania się w określone rolę jest koncepcją uniwersalną, którą można zastosować nie tylko w przypadku gier RPG. I z tą puentą zostawiam każdego, kto to czyta.